بزرگنمايي:

ندای لرستان - عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان از کشف گونه‌ جدیدی از جکوهای کوتوله در سال‌های اخیر در زاگرس جنوبی خبر داد.

دکتر علی غلامی‌فرد در گفت‌وگویی اظهار کرد: ایران یک ناحیه‌ پیچیده و منحصربه‌فرد از نواحی تنوّع زیستی جهان را تشکیل می‌دهد به‌طوری‌که شمال و غرب آن به‌عنوان قسمتی از نقطه داغ تنوّع زیستی ایران و آناتولی در نظر گرفته شده است؛ در این میان، رشته کوه زاگرس یک عنصر منحصر به فرد از جغرافیای زیستی را در خاورمیانه نشان می‌دهد.
وی گفت: وجود رشته کوه زاگرس از شمال غرب تا تقریباً جنوب شرق ایران (نزدیک تنگه هُرمز) توانسته و می‌تواند به‌عنوان یک سدّ جغرافیایی قوی در گونه‌زایی، منزوی کردن جمعیت‌ها و ایجاد الگوهای پراکنش گونه‌ای عمل کند به‌طوری‌که این زنجیره کوهستانی طویل، ناحیه آب و هوایی مدیترانه را از نواحی خشک غرب آسیا جدا کرده و نیز یک سدّ جغرافیایی بین جمعیت‌های دشت میان رودان (بین النّهرین) و مرکز فلات ایران ایجاد کرده است.
عضو هیأت علمی گروه زیست‌شناسی دانشگاه لرستان بیان کرد: رشته کوه زاگرس به‌عنوان یکی از مراکز تنوّع گونه‌ای سوسماران ایران است.
وی عنوان کرد: رشته کوه زاگرس علاوه بر اینکه تنوع بالایی از گونه‌های گیاهی و جانوری را شامل می‌شود، در میان مهره‌داران، تنوّع چشمگیری از جنس‌ها و گونه‌های سوسماران ایران را در برمی‌گیرد؛ همچنین مرکزی برای بومی‌شدگی محلی بیشتر گونه‌های جنس Asaccus (جکوهای انگشت برگی) و جکوهای کوتوله جنس Microgecko است، به‌گونه‌ای که گونه‌های بوم‌زاد (اندمیک) جنس‌های یاده شده در بیشتر موارد فقط از محل نمونه تیپ یک خود در رشته کوه زاگرس گزارش شده‌اند.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: اگرچه با بررسی‌های میدانی بیشتر، زیستگاه‌های جدیدتری برای جکوهای بوم‌زاد یاد شده گزارش خواهد شد و محدوده‌ پراکنش آن‌ها گسترش خواهد یافت، ولی نقش رشته کوه زاگرس به‌عنوان یک سد جغرافیایی طبیعی در گونه‌زایی و تنوع کم‌نظیر سوسماران بوم‌زاد ایران و منطقه به‌خوبی نمایان است.
وی اضافه کرد: در میان سوسماران ایران، خانواده‌ جکونیده با بیشتر از 40 گونه، پس از خانواده لاسرتیده با حدود 50 گونه، بالاترین تعداد گونه‌ها را شامل می‌شود که گونه‌های بوم‌زاد بخش بسیار مهمی از تنوع زیستی خزندگان ایران (سوسماران) و تنوع گونه‌های بوم‌زادِ مهره‌دار ایران را تشکیل می‌دهند و مسلماً با توصیف گونه‌های جدید، بر درصد عناصر بوم‌زاد فون خزندگان ایران افزوده می‌شود.
غلامی‌فرد ادامه داد: یک گروه بسیار جالب و تقریباً ناشناخته از جکوهای ایران، جکوهای کوتوله (Dwarf Geckos) متعلق به جنس میکروجکو (Microgecko Nikolsky, 1907) هستند که از کوچک‌ترین سوسماران شناخته شده در فلات ایران هستند به‌طوری‌که طول پوزه تا مخرج در نمونه‌های بالغ آن‌ها به‌ندرت از 35 میلی‌متر فراتر می‌رود و بنابراین توانایی کمتری در پراکندگی نسبت به سوسماران بزرگ جثّه‌تر دارند و لذا احتمال بوم‌زادی در آن‌ها بیشتر است.
عضو هیأت علمی گروه زیست‌شناسی دانشگاه لرستان بیان کرد: بر پایه شواهد زمین‌شناسی، بالا آمدن صفحات تکتونیک که به‌وسیله‌ برخوردهای پیوسته‌ صفحات هند و عربستان با صفحه‌اوراسیا سرعت گرفته است، یک نقش مهم در گونه‌زایی و گوناگونی این جکوها بازی کرده است و این تنوع بالای گونه‌ای در ارتباط با تکامل سازشی تاکسون‌ها با زیستگاه‌های مرتفعِ جدید و موانع مرتفعِ صعب‌العبور ایجاد شده که این موانع صعب‌العبور، گونه‌زایی و به وجود آمدن گونه‌های جدید از گونه‌هایی که پیشتر دارای پراکنش پیوسته‌ای
بوده‌اند را سبب شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان گفت: بر پایه شواهد زمین‌شناسی، برخورد صفحه‌ عربستان با صفحه‌ اوراسیا در اواخر اُلیگوسن (حدود 25 میلیون سال پیش) رخ داده که قابل توجه‌ترین نتیجه‌ آن فلات ایران است، به‌طوری‌که برخاستن رشته کوه زاگرس در حدود 10-12.4 میلیون سال قبل، اوج این رخداد زمین‌شناسی است؛ بنابراین، بالا آمدن رشته کوه زاگرس به‌عنوان یک سد زیستی قوی برای جکوهای کوتوله و دیگر گونه‌های جانوری عمل کرده است که تنوع و پراکنش این جنس از سوسماران را متأثر کرده است، به‌طوری‌که برای بسیاری از گونه‌های دیگر خزندگان نیز چنین است و در مواردی رشته کوه زاگرس مرکز بومی‌شدگی جنس‌های مختلفی از مهره‌داران مختلف است.
وی از کشف گونه‌های جدیدی از جکوهای کوتوله در سال‌های اخیر در همکاری با اساتید دانشگاهی خبر داد و با بیان اینکه جکوی کوتوله وراوی با نام علمی varaviensis Microgecko در سال 2019 در یک مطالعه مشترک دانشگاهی برای نخستین بار از کوهی با همین نام از بخش وَراوی (شکل 2) در شهرستان مُهر استان فارس کشف و توصیف شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان عنوان کرد: این‌گونه سوسمار بسیار زیبا و شب فعال که جزو کوچک‌ترین سوسماران ایران و جهان است در نواحی دیگری از استان فارس شامل شهرستان‌های فیروزآباد و جهرم نیز پراکنش دارد و عادات زیستی تقریباً ناشناخته‌ای دارد.
غلامی فرد در توصیف زیستگاه این‌گونه جدید اظهار کرد: کوه وراوی از انشعابات انتهایی رشته کوه زاگرس جنوبی در جنوب ایران است و به موازات خلیج فارس قرار دارد و این‌گونه سوسمار در ارتفاع حدود 1350 متر از سطح دریا شناسایی شده است.
وی با بیان اینکه زیستگاه کوه وَراوی در منطقه گرم و خشک جنوب غربی استان فارس (شهرستان‌های مهر و لامِرد) به‌واسطه دمای کمتر و پوشش گیاهی مطلوب خود شامل درختان بَنه، بادام کوهی، انجیر وحشی و کُنار وحشی و نیز پوشش گیاهی علفی فصلی، پناه‌گاهی مناسب برای بسیاری از گونه‌های بی‌مهره‌گان و مهره‌داران و در اینجا برای خزندگان است، افزود: در سال‌های اخیر با کشف میادین جدید گازی در مناطق وراوی و عسلویه و علیرغم رونق اقتصادی، متأسفانه به دلیل توسعه صنعتی منطقه و بالطبع آلودگی‌های زیست‌محیطی و نیز سهولت دسترسی مردم به زیستگاه‌های بکر ازجمله کوه وراوی (میدان بزرگ گازی وراوی)، حیات‌وحش منطقه در معرض تهدید جدی به‌ویژه به خاطر از دست رفتن زیستگاه به روش‌های مختلف ازجمله تکه‌تکه شدن زیستگاه و نابودی پوشش گیاهی آن قرار گرفته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان با اشاره به دغدغه‌های زیست‌محیطی گفت: متأسفانه بیشتر مردم و گاهی جوامع خاص نیز شناخت مناسبی از تنوع زیستی منطقه خود و گونه‌های منحصر به فرد آن ندارند، جایی که تک‌تک این گونه‌ها به‌عنوان ذخایر ژنتیکی ملی هر کشور و حتی منطقه محسوب شده و از شاخص‌های سرمایه‌ای هر کشور محسوب می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه غنای گونه‌ای و به زبانی ساده‌تر همان تعداد گونه‌ها، یک معیار رایج برای بیان تنوع زیستی هر کشور یا منطقه است که هر شخصی و در هر مقام و جایگاهی می‌تواند آمار خود از تنوع زیستی را با آن بیان کند، بیان کرد: در سطوح دقیق‌تر و گسترده‌تر سهم این تنوع زیستی و ارزش‌ها، مواهب و کارکردهای مستقیم و غیرمستقیم آن نه تنها حیات نسل ما بلکه زندگی نسل‌های آینده را به‌شدت می‌تواند تحت تأثیر خود قرار دهد.
غلامی فرد خاطرنشان کرد: کافی است که به یکی از ارزش‌های موهبت الهی تنوع زیستی فکر کنیم یعنی ارزش زیبایی شناختی آن! یک روز خبردار شویم که یوزپلنگ آسیایی (در حال حاضر یوزپلنگ ایرانی) مانند شیر ایرانی و ببر مازندرانی منقرض شده است! چه اتفاقی می‌افتد؟
فقط به این مسئله فکر کنیم که فرزندان ما از دیدن آن محروم هستند! این مورد مثال بالا جدا از هزاران منفعت تنوع زیستی برای نسل بشر است که به‌هیچ‌وجه قابل قیمت و ارزش‌گذاری نیستند مانند تشکیل خاک، تصفیه هوا، گرده‌افشانی گل‌ها و درختان و ... غلامی فرد با اشاره به اینکه درحالی‌که کشورهای همسایه ما در منطقه غنای بسیار پایین‌تری در تنوع زیستی و نیز کمبود نیروی متخصص انسانی دارند و این چالش‌ها را با استخدام نیروهای دانشگاهی متخصص از قاره‌های اروپا و آمریکا و هزینه‌کرد مبالغ هنگفت و با چک‌های سفید امضاء جبران کرده و در حال نمایه کردن هر چه بیشتر تنوع زیستی کشور خودشان و در نتیجه شتاب و تلاش برای سبقت گرفتن علمی از ایران سربلند هستند، افزود: متأسفانه از تمام ظرفیت‌های علمی کشور به‌ویژه نیروی نخبه جوان به نحو شایسته‌ای استفاده نمی‌شود و متأسفانه جامعه دانشگاهی نتوانسته به نحو مناسبی شایستگی خود جهت حل معضلات زیست‌محیطی مانند ریزگردها، خشک شدن تالاب‌ها و زوال بلوط‌ها و موارد دیگر را اثبات کند و شاید برعکس به جامعه دانشگاهی اعتماد کافی و مناسب نشده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان تصریح کرد: جایی که رشته‌ علوم پایه باعث پیشرفت هر کشوری می‌شود، متأسفانه در مواردی این رشته‌ها مانند زیست جانوری موضوع سریال‌های طنز کشور شده است! فقط کافی است که آمار فروش داروی ضد فشار خون و سکته منتج شده از سم یک گونه خاص افعی در آمریکا با فروش نفت کشور را مقایسه کنید، درآمد بازدید گردشگران خارجی از پاندا در باغ‌وحش‌های چین، تجارت پرورش مروارید طبیعی، تجارت گوشت و فراورده‌های خونی و پوستی از تمساح و کروکودیل و هزاران هزار مورد دیگر از گیاهان دارویی گرفته تا الگوبرداری از طبیعت برای ساخت وسایل نقلیه و تجهیزات نظامی و ساختمانی مانند رادار، دوربین‌های دید در شب و ساختمان‌های شگرف را مورد بررسی قرار داد.
وی عنوان کرد: در شرایط تحریم و جایی که می‌توانیم با گردشگری زیستی و بهره‌گیری از ظرفیت وجودی گونه‌های بوم‌زاد (اندمیک) مانند سمندر لرستانی، ماهیان کور غار و چندین گونه شاخص دیگر در لرستان بر رونق اقتصادی کشور بیفزاییم، جایی که با فرآورده‌های زیستی حاصل از گونه‌های سمی مانند مار و عقرب می‌توانیم علاوه بر مسائل پزشکی سرمایه‌آفرینی کنیم، متأسفانه حتی شناخت دقیقی از تنوع زیستی گروه‌های مختلف جانوری منطقه خود نداریم و این در حالی است که بسیاری از گونه‌ها در انتظار کشف و سپس حفاظت و بهره‌برداری پایدار هستند، البته نباید فراموش کرد که برخی از گونه‌ها به دلایل مختلف نیز دچار انقراض پیش از کشف می‌شوند که تا حد امکان باید پیشگیری شود.
انتهای پیام