بزرگنمايي:

ندای لرستان - اولین ساختمان چند طبقه تهران در سال 1244 شمسی در بخش شرقی کاخ گلستان با نام شمس‌العماره یا ساختمان خورشید ساخته شد.

می‌گویند روزی ناصرالدین‌شاه قاجار نظام الدوله معیرالممالک معمار سلطنتی و دامادش را احضار کرده و به او چند عکس را نشان داده و گفته قصری می‌خواهد چند طبقه که از بالای آن کل تهران زیر پایش باشد. معیر هم چشمی گفته و دست به کار شده و تکه زمین بزرگی در شرق ارگ سلطنتی، کنار مطبخ شاهی را انتخاب می‌کند. این زمین قبل از این بخشی از خندق قدیم پشت ارگ بود که همزمان با ساخته شدن شمس‌العماره به خیابان ناصری تبدیل شد.
این که خواندید بخشی از داستان تولد شمس‌العماره یا آسمان‌خراش تهران است که در سال 1244 شمسی برابر با 1282 قمری به آسمان این شهر رسید.
تقریبا 2/3 کسانی که از شمس‌العماره نوشته‌اند به غلط معتقدند که ناصرالدین‌شاه بعد از سفر اولش به اروپا و دیدن ساختمان‌های بلند مرتبه و شهرهای مدرن در روس و پروس و فرانس و بریتانیا خواست شبیه آن‌ها را در تهران بسازد.
اعتمادالسلطنه در کتاب الماثر و الآثار که تاریخ سلطنت قاجاریه است، نوشته است:« بنیان و بنیاد کوشک مبارک معروف شمس‌العماره که از عظایم آثار این شهریار و امتیازش بر جمیع ابنیه تهران بلکه ایران اظهر من الشمس است. مشتمل بر طبقات خمس و این یادگار بزرگوار چنانکه در اوایل این باب … اشارت شد بدستیاری دوستعلی‌خان معیرالممالک بسبک قصور عمارات فرنگستان طرح ریخته و پرداخته و بنا برداشته و افراخته شده است. تاریخ تاسیس آن بنیاد و این اثر سعادت نهاد 1284 سال بیست و یکم از جلوس همایون است.»
براساس سفرنامه خودنوشت شاه ناصرالدین‌شاه قاجار و هیات همراه 30 فروردین1252 اولین سفر خود به اروپا را از تهران آغاز کردند. در حالی که همان طور که پیشتر گفته شد شمس‌العماره 1244 شمسی آغاز و بین سالهای 1246 و 48 به پایان رسید. یعنی زمان آغاز سفر شمس‌العماره چندین سال بود که به پایان رسیده بود. این جاست که می‌شود به این نتیجه ساده رسید که دیدار از شهرهای فرنگ نبود که او را به فکر ساخت این ساختمان انداخت. شاید همان چیزی که به معیر گفت که می‌خواد دورنمایی از تهران را در کاخ سلطنتی داشته باشد. البته یحیی ذکا در کتاب تاریخچه کاخ گلستان و ابنیه سلطنتی نوشته که یکی از علاقه‌مندی‌های ناصرالدین‌شاه از جوانی جمع کردن کارت‌پستال‌هایی با تصاویری از شهرهای جهان بود و همین تصاویر در خلوت باعث شد تا او دستور ساخت شمس‌العماره را بدهد.
معیرالممالک برای پیدا کردن زمین مناسب برای ساخت شمس‌العماره کار سختی در پیش نداشت. هم او و هم شاه می‌دانستند که مناسب‌ترین مکان برای ساخته شدن این ساختمان چند طبقه زمین خالی کنار مطبخ و پشت خوابگاه سلطنتی است. چرا که شاه جز ساخت مکانی رسمی برای دیدارهایش می‌خواست تا در کنار سوگلی‌هایش به تماشای چشم‌انداز پایتخت بنشیند و از این بابت باید ساختمان تازه به حرمسرا نزدیک باشد.
ساخت شمس‌العماره به روایتی دو سال و به روایت دوستعلی‌خان معیرالممالک چهار سال به طول انجامید و کار ساخت و مبله کردنش حدود 40 هزار تومان هزینه برد که معیر کل این هزینه را شخصا پرداخت کرد. شمس‌العماره یکی از معدود ساختمان‌هایی بود که در جشنی با شکوه افتتاح شد و در همان مراسم افتتاحیه نامش را کاخ خورشید یا شمس‌العماره گذاشتند.
تا زمان ساخت شمس‌العماره بلندترین بنایی که در ایران ساخته شده بود عالی قاپو بود که دو طبقه بیشتر نیست و دقیقا از همین شیوه برای کمک گرفته‌اند.
بنای شمس‌العماره در پنج طبقه طراحی و ساخته شد. برخلاف تصور بیرونی این بنا یک مستطیل کامل نیست و کاملا قرینه ساخته نشده است. یک طبقه از آن در زیر زمین و چهار طبقه در بالا قرار دارد تا ترکیب اولین آسمان‌خراش تهران را کامل کند. آسمان‌خراشی که حالا میان این همه ساختمان بلند گم شده است.
پژوهشگر :فرزانه ابراهیم زاده